Το βιβλίο μπορείτε να το διαβάσετε εδώ http://www.scribd.com/doc/BCF%......8%B1
Η πάλη τοπική, το παιχνίδι παγκόσμιο
Μια νέα ανάγνωση και επανεκτίμηση του βιβλίου του Ευάγγελου Αβέρωφ-Τοσίτσα για τον πόλεμο του ΄40, την Κατοχή, τα Δεκεμβριανά και τον Εμφύλιο
Του Νίκου Μαραντζίδη
Στις αρχές της δεκαετίας του ΄70 δύο βιβλία σηματοδότησαν τη δημόσια ιστορία για τον ελληνικό εμφύλιο πόλεμο. Και τα δύο εκδόθηκαν αρχικά στο εξωτερικό στη γαλλική γλώσσα και στη συνέχεια, στις αρχές της Μεταπολίτευσης, παρουσιάστηκαν στο ελληνικό κοινό, που τα υποδέχθηκε εντυπωσιακά. Πρόκειται για το έργο του Ντομινίκ Εντ (Dominique Εudes) Οι Καπετάνιοι και αυτό του Ευάγγελου Αβέρωφ Φωτιά και Τσεκούρι.
Οι ομοιότητες τελειώνουν εδώ. Το βιβλίο του Εudes ήταν φιλικό προς την Αριστερά και τους Καπετάνιους της αποτελώντας ορόσημο για την πρόσληψη της δεκαετίας του ΄40 στη Μεταπολίτευση. Σε διαφορετική κατεύθυνση, ενάντια στο ρεύμα της εποχής, κινήθηκε το Φωτιά και Τσεκούρι . Το βιβλίο είχε πάνω του όλα εκείνα τα στοιχεία που συνέβαλαν στη δαιμονοποίησή του από την κυρίαρχη αριστερή ιδεολογία της Μεταπολίτευσης. Ιδιαίτερα ανάμεσα στους κύκλους των διανοουμένων και των μορφωμένων νέων, το Φωτιά και Τσεκούρι απέκτησε τη φήμη ενός έργου φανατικής αντικομμουνιστικής προπαγάνδας. Και επειδή, όπως συνήθως συμβαίνει στην Ελλάδα, η φήμη αποτελεί βασικό μέσο πληροφόρησης και γνώσης, πολλοί άνθρωποι σε αυτή τη χώρα σχημάτισαν άποψη για το βιβλίο χωρίς καν να το έχουν πιάσει στα χέρια τους.
Το έργο απέχει από το να θεωρηθεί φανατικό και προπαγανδιστικό. Οχι ότι ο Αβέρωφ κρύβει τις πολιτικές επιλογές του. Πώς θα μπορούσε άραγε; Εν τούτοις, επέδειξε μεγαλύτερη ευαισθησία και ικανότητα κατανόησης και ανάλυσης των ιστορικών συνθηκών του Εμφυλίου απ΄ όσο κάποιοι ιστορικοί, Ελληνες και ξένοι, επέδειξαν. Επιπλέον η περιγραφή των ιστορικών γεγονότων σέβεται τον αναγνώστη, καθώς ο συγγραφέας φροντίζει να διατηρείται όσο κοντύτερα μπορεί στην ιστορική πραγματικότητα. Οι αφηγήσεις των μαχών, για παράδειγμα, δεν γίνονται για να ηρωοποιήσει τον Ελληνικό Στρατό αλλά για να αντιληφθεί ο αναγνώστης τις κύριες μάχες του εμφυλίου πολέμου.
Το βιβλίο επιχειρεί μια αφήγηση των βασικών πολιτικών και στρατιωτικών γεγονότων της δεκαετίας του ΄40. Ετσι παρουσιάζονται με χρονολογική σειρά όλα εκείνα τα γεγονότα που διαμόρφωσαν τον δραματικό χαρακτήρα της περιόδου: από τον πόλεμο της Αλβανίας ως την Κατοχή και από τα Δεκεμβριανά ως τις τελευταίες μάχες του Εμφυλίου στον Γράμμο και στο Βίτσι. Τελικά, πρόκειται για την αφήγηση της τραγωδίας του εμφυλίου πολέμου. Αν κάτι μένει ως συμπέρασμα από αυτή την αφήγηση είναι σίγουρα η φράση του συγγραφέα ότι «η ζωή των ανθρώπων είναι φθηνή κατά τη διάρκεια των επαναστάσεων». Ποιος, αλήθεια, θα μπορούσε να διαφωνήσει με αυτό;
Η αντίσταση και η εξουσία
Πέρα από την εξιστόρηση των γεγονότων το Φωτιά και Τσεκούριπεριστρέφεται γύρω από δύο βασικές υποθέσεις εργασίας: πρώτον, το ΕΑΜ/ΕΛΑΣ είχε διττό χαρακτήρα, δηλαδή ήταν αντιστασιακή οργάνωση αλλά επεδίωκε παράλληλα την κατάληψη της εξουσίας. Ο Αβέρωφ επικρίνει πολλούς συγγραφείς και πολιτικούς από τον χώρο του αντικομμουνιστικού στρατοπέδου, όπως για παράδειγμα τον Γεώργιο Παπανδρέου, που υποστήριξαν ότι ο μοναδικός λόγος ύπαρξης του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ ήταν η κατάληψη της εξουσίας: «Η άποψη αυτή δεν είναι ακριβής...Μία μερίδα του ΕΑΜ/ΕΛΑΣαπέβλεπε στην αντίσταση και μόνο σ΄ αυτήν» (σελ. 143-144). Δεν είναι όμως αφελής, κατανοεί ότι το ΚΚΕ μπορούσε να έχει ταυτόχρονα δύο στόχους: αντίσταση και εξουσία. Σήμερα, που μια πληθώρα αρχείων έχει απλωθεί μπροστά στα μάτια των ιστορικών, αυτή η διττή φυσιογνωμία του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ και η διπλή στρατηγική του ΚΚΕ αποτελούν κοινό τόπο για κάθε σοβαρό μελετητή.
Η αποδοχή αυτής της σύνθετης φυσιογνωμίας του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ επιτρέπει να ξεπεραστούν προκαταλήψεις, αφέλειες και ιδεολογικές αγκυλώσεις σε σχέση με τον χαρακτήρα των ένοπλων συγκρούσεων στα χρόνια της Κατοχής. Οι συγκρούσεις αυτές δεν ήταν μόνο αντιστασιακού χαρακτήρα, ούτε μόνο εμφύλιες συγκρούσεις. Ηταν και τα δύο.
Η δεύτερη βασική επισήμανση του βιβλίου σχετίζεται με τον ρόλο της ΕΣΣΔ, της Γιουγκοσλαβίας και των άλλων ανατολικών κρατών στις ελληνικές εξελίξεις των ετών 1945-1949. Ηδη από τις πρώτες σελίδες του βιβλίου ο Αβέρωφ, θέλοντας ακριβώς να εντάξει τον ελληνικό εμφύλιο μέσα στο πλέγμα του Ψυχρού Πολέμου, σημειώνει: «Η πάλη ήταν τοπική,το παιχνίδι ήταν παγκόσμιο». Υπογραμμίζει ότι η Γιουγκοσλαβία αρχικά και στη συνέχεια η Βουλγαρία και η Αλβανία στήριξαν πολιτικά και υλικά τους έλληνες κομμουνιστές στην επιλογή της ένοπλης εξέγερσης. Μέσα στο 1947 η βοήθεια από τις τρεις αυτές χώρες επικυρώθηκε με τη Συμφωνία του Μπλεντ, όπου τα τρία παραπάνω βαλκανικά κράτη προσδιόρισαν ακόμη πιο συστηματικά τη βοήθεια προς τους συντρόφους τους στην Ελλάδα. Για τον Αβέρωφ όλα αυτά δεν ήταν χωρίς συνέπειες για τη φυσιογνωμία του ελληνικού αντάρτικου, καθώς «ο ένοπλος ελληνικός κομμουνισμόςετίθετο κατά κάποιον τρόπο υπό την κηδεμονία του γιουγκοσλαβικού κομμουνισμού».
Το εύρος της εμπλοκής
Στις αρχές του 1970, όταν έγραφε το βιβλίο,ο Ευάγγελος Αβέρωφ είχε στη διάθεσή του τα αρχεία του ελληνικού υπουργείου Εξωτερικών, του Γενικού Επιτελείου Στρατού,καθώς και τις εκθέσεις των επιτροπών του ΟΗΕ για την παραβίαση των ελληνικών συνόρων. Αγνοούσε όμως τα αρχεία του ΚΚΕ, καθώς και αυτά των ανατολικών κρατών που μπορούσαν να αποκαλύψουν το πραγματικό εύρος της εμπλοκής των Ανατολικών στον ελληνικό εμφύλιο πόλεμο.
Από τις αρχές της δεκαετίας του 1990 η πρόσβαση στα αρχεία των πρώην Λαϊκών Δημοκρατιών καθώς και το άνοιγμα ενός τμήματος των αρχείων του ΚΚΕ επέτρεψαν να διαμορφωθεί μια καθαρότερη εικόνα.Σήμερα γνωρίζουμε τον μεγάλο βαθμό της εμπλοκής των Ανατολικών στην υπόθεση του ελληνικού εμφυλίου.Και η εμπλοκή αυτή είναι πιο σύνθετη από αυτήν που περιγράφεται στο «Φωτιά και Τσεκούρι» .
Εν τέλει,όπως έχω ήδη επισημάνει στο βιβλίο μου «Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας 1946-1949», οι πρόσφατες έρευνες θεμελιώνουν τις αρχικές εκτιμήσεις για τον βαθμό της ανάμειξης των κρατών του ανατολικού συνασπισμού σε αυτόν τον πόλεμο και διαψεύδουν την τάση κάποιων να υποτιμηθεί η ενίσχυση του ΔΣΕ από το εξωτερικό.Το αντίθετο,ο ΔΣΕ εξαρτήθηκε απόλυτα από την πολιτική και υλική υποστήριξη των ξένων συντρόφων του. Στην πραγματικότητα,μόνο χάρη στην εξωτερική στήριξη έγινε δυνατή η έναρξη του Εμφυλίου.Χωρίς την πολιτική κάλυψη,τη συστηματική ροή πολεμοφοδίων,τροφίμων και άλλου υλικού,την προστασία και εκπαίδευση των μαχητών στο έδαφος των γειτονικών χωρών,την περίθαλψη των τραυματιών,ο πόλεμος αυτός θα είχε λήξει πολύ νωρίτερα- αν είχε ποτέ αρχίσει.
Ο κ. Νίκος Μαραντζίδης είναι αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας.
«Φωτιά και τσεκούρι», τότε και τώρα
Tου Ηλια Μαγκλινη
Οι εκδόσεις της Εστίας κυκλοφόρησαν εκ νέου το ιστορικό αφήγημα του Ευάγγελου Αβέρωφ «Φωτιά και τσεκούρι». Κλασικό έργο στη βιβλιογραφία του Ελληνικού Εμφυλίου πολέμου, κυκλοφόρησε εν μέσω της δικτατορίας, αλλά πέρασε μετά στην αφάνεια, σταμπαρισμένο σαν «βίβλος» της μιας πλευράς. Γι’ αυτό και η επανέκδοσή του προκάλεσε το μειδίαμα απ’ όσους ανήκουν στις γενιές που πολιτικοποιήθηκαν τις δεκαετίες του ’70 και του ’80 (στους κόλπους της Αριστεράς), κρίνοντάς το ως κείμενο ξεπερασμένο, γραφικό. Αβασάνιστη κρίση, καθώς δεν είναι περισσότερο μονομερές από «βαρβάτες» μελέτες ιστορικών με αριστερές πεποιθήσεις, οι οποίες έχουν βέβαια τη δική τους συνεισφορά στη νεότερη μελέτη του Εμφυλίου.
Δεν είναι της παρούσης η κριτική αποτίμηση ενός βιβλίου όπως το «Φωτιά και τσεκούρι», κάτι που πρέπει να γίνει από ιστορικούς - να πω μόνον ότι ο συγγραφέας του διαθέτει σπάνια παιδεία, ενώ είναι ένας χαρισματικός αφηγητής με έξοχες δραματικές στιγμές που αφορούν και τις δύο πλευρές. Στην αναγνωστική απόλαυση συμβάλλει και η μετάφραση του κειμένου από τον Χριστόφορο Κάσδαγλη. Το βιβλίο είχε αρχικά κυκλοφορήσει στη Γαλλία το 1973 (εκδ. Breteuil), έκανε έως το 1996 οκτώ εκδόσεις, ενώ έχει μεταφραστεί και στα αγγλικά.
Σήμερα, επανακυκλοφορεί σε μια περίοδο κατά την οποία έχουμε, για μια ακόμη φορά, πληθώρα εκδόσεων πάνω στο ίδιο θέμα, ιστορικές μελέτες και μαρτυρίες που θίγουν για πρώτη φορά κάποια ζητήματα: ενδεικτικά αναφέρω τον «Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας» του Νίκου Μαραντζίδη (από τις εκδόσεις Αλεξάνδρεια) και το «Μαρτυρίες μιας διαδρομής» της Ελλης Παππά, συντρόφου του Νίκου Μπελογιάννη (από τη Βιβλιοθήκη του Μουσείου Μπενάκη).
Ουσιαστικά, η αναψηλάφηση του Εμφυλίου ξεκίνησε στα τέλη της δεκαετίας του ’90, όταν έκλεινε ένα σεβαστό χρονικό διάστημα από τα γεγονότα (μισός αιώνας το 1999) και λίγα χρόνια μετά το 1989 και την κυβέρνηση συνασπισμού ανάμεσα στη Δεξιά και την Αριστερά. Μιλάμε για το λεγόμενο «βρώμικο ’89», όπως το αποκάλεσε το ΠΑΣΟΚ.
Δεν ξέρω αν ήταν «βρώμικο», ήταν όμως βλακώδες, ως προς την προσέγγιση της Ιστορίας. Διότι εκείνος ο κυβερνητικός συνασπισμός οδήγησε σε αποφάσεις ασύλληπτης ανοησίας όσον αφορά τη συλλογική μνήμη και ιστορία του Εμφυλίου, όπως το περίφημο κάψιμο των φακέλων, την καταστροφή ολόκληρων τόμων της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού με θέμα τη σύγκρουση 1946-49 (ευτυχώς τα αρχεία υπάρχουν ακόμα) κ.ά. Φωτιά και τσεκούρι δηλαδή από αμφότερα τα στρατόπεδα.
Μια προσωπική εμπειρία επ’ αυτού: Αναζητώντας τη δράση του παππού, από την πλευρά του πατέρα, κατά τη Μικρασιατική Εκστρατεία και την Εθνική Αντίσταση, είχα μια παράπλευρη ανακάλυψη: στο επίσημο έγγραφο που εστάλη από στρατολογικό γραφείο, αναφέρεται: «24 Ιανουαρίου 1944: Εκτελείται από τον Δημοκρατικό Στρατό». Πράγματι, ο παππούς, φανατικός βενιζελικός το 1919, εντάχθηκε στον ΕΔΕΣ το 1943 και δολοφονήθηκε σε κεντρικό δρόμο του Αγρινίου με μια σφαίρα στον αυχένα - από την ΟΠΛΑ όμως, την Οργάνωση Προστασίας Λαϊκών Αγωνιστών (το εκτελεστικό όργανο του ΕΑΜ), όχι από τον Δημοκρατικό Στρατό. Ο Δημοκρατικός Στρατός ιδρύθηκε τον Δεκέμβριο του 1946.
Δεν ευθύνεται το αρμόδιο στρατολογικό γραφείο βέβαια για τούτη την ανακρίβεια. Μια εγκύκλιος του 1989 απαγόρευσε -ορθά- κάθε επίσημη αναφορά σε «κομμουνιστοσυμμορίτες» κτλ. Το ορθόν από ’δω και πέρα θα ήταν «Μαχητές του Δημοκρατικού Στρατού». Τι γίνεται όμως με την προ του Δημοκρατικού Στρατού εποχή; Αμηχανία που οδηγεί σε ιστορικές ανακρίβειες. Και λοιπόν; Θα πει κανείς. Εχουμε μάθει να πορευόμαστε στην Ελλάδα με ημίμετρα και μπαλώματα.
Για να επιστρέψω στο πόνημα του Ευάγγελου Αβέρωφ όμως: ανεξαρτήτως ιδεολογικής τοποθέτησης, η παιδεία και η καλλιέργεια Ελλήνων πολιτικών εκείνης της γενιάς, όπως του Αβέρωφ, απλώς δεν υφίσταται σήμερα. Μη μας φταίνε μόνο οι νέες γενιές μαθητών και φοιτητών. Στη Βουλή των Ελλήνων η ημιμάθεια αναστενάζει.
Η πάλη τοπική, το παιχνίδι παγκόσμιο
Μια νέα ανάγνωση και επανεκτίμηση του βιβλίου του Ευάγγελου Αβέρωφ-Τοσίτσα για τον πόλεμο του ΄40, την Κατοχή, τα Δεκεμβριανά και τον Εμφύλιο
Του Νίκου Μαραντζίδη
Στις αρχές της δεκαετίας του ΄70 δύο βιβλία σηματοδότησαν τη δημόσια ιστορία για τον ελληνικό εμφύλιο πόλεμο. Και τα δύο εκδόθηκαν αρχικά στο εξωτερικό στη γαλλική γλώσσα και στη συνέχεια, στις αρχές της Μεταπολίτευσης, παρουσιάστηκαν στο ελληνικό κοινό, που τα υποδέχθηκε εντυπωσιακά. Πρόκειται για το έργο του Ντομινίκ Εντ (Dominique Εudes) Οι Καπετάνιοι και αυτό του Ευάγγελου Αβέρωφ Φωτιά και Τσεκούρι.
Οι ομοιότητες τελειώνουν εδώ. Το βιβλίο του Εudes ήταν φιλικό προς την Αριστερά και τους Καπετάνιους της αποτελώντας ορόσημο για την πρόσληψη της δεκαετίας του ΄40 στη Μεταπολίτευση. Σε διαφορετική κατεύθυνση, ενάντια στο ρεύμα της εποχής, κινήθηκε το Φωτιά και Τσεκούρι . Το βιβλίο είχε πάνω του όλα εκείνα τα στοιχεία που συνέβαλαν στη δαιμονοποίησή του από την κυρίαρχη αριστερή ιδεολογία της Μεταπολίτευσης. Ιδιαίτερα ανάμεσα στους κύκλους των διανοουμένων και των μορφωμένων νέων, το Φωτιά και Τσεκούρι απέκτησε τη φήμη ενός έργου φανατικής αντικομμουνιστικής προπαγάνδας. Και επειδή, όπως συνήθως συμβαίνει στην Ελλάδα, η φήμη αποτελεί βασικό μέσο πληροφόρησης και γνώσης, πολλοί άνθρωποι σε αυτή τη χώρα σχημάτισαν άποψη για το βιβλίο χωρίς καν να το έχουν πιάσει στα χέρια τους.
Το έργο απέχει από το να θεωρηθεί φανατικό και προπαγανδιστικό. Οχι ότι ο Αβέρωφ κρύβει τις πολιτικές επιλογές του. Πώς θα μπορούσε άραγε; Εν τούτοις, επέδειξε μεγαλύτερη ευαισθησία και ικανότητα κατανόησης και ανάλυσης των ιστορικών συνθηκών του Εμφυλίου απ΄ όσο κάποιοι ιστορικοί, Ελληνες και ξένοι, επέδειξαν. Επιπλέον η περιγραφή των ιστορικών γεγονότων σέβεται τον αναγνώστη, καθώς ο συγγραφέας φροντίζει να διατηρείται όσο κοντύτερα μπορεί στην ιστορική πραγματικότητα. Οι αφηγήσεις των μαχών, για παράδειγμα, δεν γίνονται για να ηρωοποιήσει τον Ελληνικό Στρατό αλλά για να αντιληφθεί ο αναγνώστης τις κύριες μάχες του εμφυλίου πολέμου.
Το βιβλίο επιχειρεί μια αφήγηση των βασικών πολιτικών και στρατιωτικών γεγονότων της δεκαετίας του ΄40. Ετσι παρουσιάζονται με χρονολογική σειρά όλα εκείνα τα γεγονότα που διαμόρφωσαν τον δραματικό χαρακτήρα της περιόδου: από τον πόλεμο της Αλβανίας ως την Κατοχή και από τα Δεκεμβριανά ως τις τελευταίες μάχες του Εμφυλίου στον Γράμμο και στο Βίτσι. Τελικά, πρόκειται για την αφήγηση της τραγωδίας του εμφυλίου πολέμου. Αν κάτι μένει ως συμπέρασμα από αυτή την αφήγηση είναι σίγουρα η φράση του συγγραφέα ότι «η ζωή των ανθρώπων είναι φθηνή κατά τη διάρκεια των επαναστάσεων». Ποιος, αλήθεια, θα μπορούσε να διαφωνήσει με αυτό;
Η αντίσταση και η εξουσία
Πέρα από την εξιστόρηση των γεγονότων το Φωτιά και Τσεκούριπεριστρέφεται γύρω από δύο βασικές υποθέσεις εργασίας: πρώτον, το ΕΑΜ/ΕΛΑΣ είχε διττό χαρακτήρα, δηλαδή ήταν αντιστασιακή οργάνωση αλλά επεδίωκε παράλληλα την κατάληψη της εξουσίας. Ο Αβέρωφ επικρίνει πολλούς συγγραφείς και πολιτικούς από τον χώρο του αντικομμουνιστικού στρατοπέδου, όπως για παράδειγμα τον Γεώργιο Παπανδρέου, που υποστήριξαν ότι ο μοναδικός λόγος ύπαρξης του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ ήταν η κατάληψη της εξουσίας: «Η άποψη αυτή δεν είναι ακριβής...Μία μερίδα του ΕΑΜ/ΕΛΑΣαπέβλεπε στην αντίσταση και μόνο σ΄ αυτήν» (σελ. 143-144). Δεν είναι όμως αφελής, κατανοεί ότι το ΚΚΕ μπορούσε να έχει ταυτόχρονα δύο στόχους: αντίσταση και εξουσία. Σήμερα, που μια πληθώρα αρχείων έχει απλωθεί μπροστά στα μάτια των ιστορικών, αυτή η διττή φυσιογνωμία του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ και η διπλή στρατηγική του ΚΚΕ αποτελούν κοινό τόπο για κάθε σοβαρό μελετητή.
Η αποδοχή αυτής της σύνθετης φυσιογνωμίας του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ επιτρέπει να ξεπεραστούν προκαταλήψεις, αφέλειες και ιδεολογικές αγκυλώσεις σε σχέση με τον χαρακτήρα των ένοπλων συγκρούσεων στα χρόνια της Κατοχής. Οι συγκρούσεις αυτές δεν ήταν μόνο αντιστασιακού χαρακτήρα, ούτε μόνο εμφύλιες συγκρούσεις. Ηταν και τα δύο.
Η δεύτερη βασική επισήμανση του βιβλίου σχετίζεται με τον ρόλο της ΕΣΣΔ, της Γιουγκοσλαβίας και των άλλων ανατολικών κρατών στις ελληνικές εξελίξεις των ετών 1945-1949. Ηδη από τις πρώτες σελίδες του βιβλίου ο Αβέρωφ, θέλοντας ακριβώς να εντάξει τον ελληνικό εμφύλιο μέσα στο πλέγμα του Ψυχρού Πολέμου, σημειώνει: «Η πάλη ήταν τοπική,το παιχνίδι ήταν παγκόσμιο». Υπογραμμίζει ότι η Γιουγκοσλαβία αρχικά και στη συνέχεια η Βουλγαρία και η Αλβανία στήριξαν πολιτικά και υλικά τους έλληνες κομμουνιστές στην επιλογή της ένοπλης εξέγερσης. Μέσα στο 1947 η βοήθεια από τις τρεις αυτές χώρες επικυρώθηκε με τη Συμφωνία του Μπλεντ, όπου τα τρία παραπάνω βαλκανικά κράτη προσδιόρισαν ακόμη πιο συστηματικά τη βοήθεια προς τους συντρόφους τους στην Ελλάδα. Για τον Αβέρωφ όλα αυτά δεν ήταν χωρίς συνέπειες για τη φυσιογνωμία του ελληνικού αντάρτικου, καθώς «ο ένοπλος ελληνικός κομμουνισμόςετίθετο κατά κάποιον τρόπο υπό την κηδεμονία του γιουγκοσλαβικού κομμουνισμού».
Το εύρος της εμπλοκής
Στις αρχές του 1970, όταν έγραφε το βιβλίο,ο Ευάγγελος Αβέρωφ είχε στη διάθεσή του τα αρχεία του ελληνικού υπουργείου Εξωτερικών, του Γενικού Επιτελείου Στρατού,καθώς και τις εκθέσεις των επιτροπών του ΟΗΕ για την παραβίαση των ελληνικών συνόρων. Αγνοούσε όμως τα αρχεία του ΚΚΕ, καθώς και αυτά των ανατολικών κρατών που μπορούσαν να αποκαλύψουν το πραγματικό εύρος της εμπλοκής των Ανατολικών στον ελληνικό εμφύλιο πόλεμο.
Από τις αρχές της δεκαετίας του 1990 η πρόσβαση στα αρχεία των πρώην Λαϊκών Δημοκρατιών καθώς και το άνοιγμα ενός τμήματος των αρχείων του ΚΚΕ επέτρεψαν να διαμορφωθεί μια καθαρότερη εικόνα.Σήμερα γνωρίζουμε τον μεγάλο βαθμό της εμπλοκής των Ανατολικών στην υπόθεση του ελληνικού εμφυλίου.Και η εμπλοκή αυτή είναι πιο σύνθετη από αυτήν που περιγράφεται στο «Φωτιά και Τσεκούρι» .
Εν τέλει,όπως έχω ήδη επισημάνει στο βιβλίο μου «Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας 1946-1949», οι πρόσφατες έρευνες θεμελιώνουν τις αρχικές εκτιμήσεις για τον βαθμό της ανάμειξης των κρατών του ανατολικού συνασπισμού σε αυτόν τον πόλεμο και διαψεύδουν την τάση κάποιων να υποτιμηθεί η ενίσχυση του ΔΣΕ από το εξωτερικό.Το αντίθετο,ο ΔΣΕ εξαρτήθηκε απόλυτα από την πολιτική και υλική υποστήριξη των ξένων συντρόφων του. Στην πραγματικότητα,μόνο χάρη στην εξωτερική στήριξη έγινε δυνατή η έναρξη του Εμφυλίου.Χωρίς την πολιτική κάλυψη,τη συστηματική ροή πολεμοφοδίων,τροφίμων και άλλου υλικού,την προστασία και εκπαίδευση των μαχητών στο έδαφος των γειτονικών χωρών,την περίθαλψη των τραυματιών,ο πόλεμος αυτός θα είχε λήξει πολύ νωρίτερα- αν είχε ποτέ αρχίσει.
Ο κ. Νίκος Μαραντζίδης είναι αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας.
Αναδημοσίευση από http://www.tovima.gr/books-ideas/article/?aid=364029
Tου Ηλια Μαγκλινη
Οι εκδόσεις της Εστίας κυκλοφόρησαν εκ νέου το ιστορικό αφήγημα του Ευάγγελου Αβέρωφ «Φωτιά και τσεκούρι». Κλασικό έργο στη βιβλιογραφία του Ελληνικού Εμφυλίου πολέμου, κυκλοφόρησε εν μέσω της δικτατορίας, αλλά πέρασε μετά στην αφάνεια, σταμπαρισμένο σαν «βίβλος» της μιας πλευράς. Γι’ αυτό και η επανέκδοσή του προκάλεσε το μειδίαμα απ’ όσους ανήκουν στις γενιές που πολιτικοποιήθηκαν τις δεκαετίες του ’70 και του ’80 (στους κόλπους της Αριστεράς), κρίνοντάς το ως κείμενο ξεπερασμένο, γραφικό. Αβασάνιστη κρίση, καθώς δεν είναι περισσότερο μονομερές από «βαρβάτες» μελέτες ιστορικών με αριστερές πεποιθήσεις, οι οποίες έχουν βέβαια τη δική τους συνεισφορά στη νεότερη μελέτη του Εμφυλίου.
Δεν είναι της παρούσης η κριτική αποτίμηση ενός βιβλίου όπως το «Φωτιά και τσεκούρι», κάτι που πρέπει να γίνει από ιστορικούς - να πω μόνον ότι ο συγγραφέας του διαθέτει σπάνια παιδεία, ενώ είναι ένας χαρισματικός αφηγητής με έξοχες δραματικές στιγμές που αφορούν και τις δύο πλευρές. Στην αναγνωστική απόλαυση συμβάλλει και η μετάφραση του κειμένου από τον Χριστόφορο Κάσδαγλη. Το βιβλίο είχε αρχικά κυκλοφορήσει στη Γαλλία το 1973 (εκδ. Breteuil), έκανε έως το 1996 οκτώ εκδόσεις, ενώ έχει μεταφραστεί και στα αγγλικά.
Σήμερα, επανακυκλοφορεί σε μια περίοδο κατά την οποία έχουμε, για μια ακόμη φορά, πληθώρα εκδόσεων πάνω στο ίδιο θέμα, ιστορικές μελέτες και μαρτυρίες που θίγουν για πρώτη φορά κάποια ζητήματα: ενδεικτικά αναφέρω τον «Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας» του Νίκου Μαραντζίδη (από τις εκδόσεις Αλεξάνδρεια) και το «Μαρτυρίες μιας διαδρομής» της Ελλης Παππά, συντρόφου του Νίκου Μπελογιάννη (από τη Βιβλιοθήκη του Μουσείου Μπενάκη).
Ουσιαστικά, η αναψηλάφηση του Εμφυλίου ξεκίνησε στα τέλη της δεκαετίας του ’90, όταν έκλεινε ένα σεβαστό χρονικό διάστημα από τα γεγονότα (μισός αιώνας το 1999) και λίγα χρόνια μετά το 1989 και την κυβέρνηση συνασπισμού ανάμεσα στη Δεξιά και την Αριστερά. Μιλάμε για το λεγόμενο «βρώμικο ’89», όπως το αποκάλεσε το ΠΑΣΟΚ.
Δεν ξέρω αν ήταν «βρώμικο», ήταν όμως βλακώδες, ως προς την προσέγγιση της Ιστορίας. Διότι εκείνος ο κυβερνητικός συνασπισμός οδήγησε σε αποφάσεις ασύλληπτης ανοησίας όσον αφορά τη συλλογική μνήμη και ιστορία του Εμφυλίου, όπως το περίφημο κάψιμο των φακέλων, την καταστροφή ολόκληρων τόμων της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού με θέμα τη σύγκρουση 1946-49 (ευτυχώς τα αρχεία υπάρχουν ακόμα) κ.ά. Φωτιά και τσεκούρι δηλαδή από αμφότερα τα στρατόπεδα.
Μια προσωπική εμπειρία επ’ αυτού: Αναζητώντας τη δράση του παππού, από την πλευρά του πατέρα, κατά τη Μικρασιατική Εκστρατεία και την Εθνική Αντίσταση, είχα μια παράπλευρη ανακάλυψη: στο επίσημο έγγραφο που εστάλη από στρατολογικό γραφείο, αναφέρεται: «24 Ιανουαρίου 1944: Εκτελείται από τον Δημοκρατικό Στρατό». Πράγματι, ο παππούς, φανατικός βενιζελικός το 1919, εντάχθηκε στον ΕΔΕΣ το 1943 και δολοφονήθηκε σε κεντρικό δρόμο του Αγρινίου με μια σφαίρα στον αυχένα - από την ΟΠΛΑ όμως, την Οργάνωση Προστασίας Λαϊκών Αγωνιστών (το εκτελεστικό όργανο του ΕΑΜ), όχι από τον Δημοκρατικό Στρατό. Ο Δημοκρατικός Στρατός ιδρύθηκε τον Δεκέμβριο του 1946.
Δεν ευθύνεται το αρμόδιο στρατολογικό γραφείο βέβαια για τούτη την ανακρίβεια. Μια εγκύκλιος του 1989 απαγόρευσε -ορθά- κάθε επίσημη αναφορά σε «κομμουνιστοσυμμορίτες» κτλ. Το ορθόν από ’δω και πέρα θα ήταν «Μαχητές του Δημοκρατικού Στρατού». Τι γίνεται όμως με την προ του Δημοκρατικού Στρατού εποχή; Αμηχανία που οδηγεί σε ιστορικές ανακρίβειες. Και λοιπόν; Θα πει κανείς. Εχουμε μάθει να πορευόμαστε στην Ελλάδα με ημίμετρα και μπαλώματα.
Για να επιστρέψω στο πόνημα του Ευάγγελου Αβέρωφ όμως: ανεξαρτήτως ιδεολογικής τοποθέτησης, η παιδεία και η καλλιέργεια Ελλήνων πολιτικών εκείνης της γενιάς, όπως του Αβέρωφ, απλώς δεν υφίσταται σήμερα. Μη μας φταίνε μόνο οι νέες γενιές μαθητών και φοιτητών. Στη Βουλή των Ελλήνων η ημιμάθεια αναστενάζει.
Αναδημοσίευση από http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_columns_1_22/09/2010_415843
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου